Sức hút từ văn hóa bản địa

 

Làng Diềm (phường Kinh Bắc, Bắc Ninh) là quê hương Thủy tổ quan họ - cái nôi của di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh từ năm 2009. Về với làng Diềm, du khách được đắm mình trong không gian yên bình của ngôi làng Việt cổ, tham quan đền Cùng, giếng Ngọc, đền Vua Bà, đình Diềm, chùa Hưng Sơn và chiêm ngưỡng công trình kiến trúc độc đáo của Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh được lấy cảm hứng thiết kế theo mái đình truyền thống, vừa hiện đại vừa cổ xưa.

 

Khách du lịch thưởng thức quan họ cổ tại không gian Thư viện quan họ của cặp nghệ nhân Sang - Thềm ở làng Diềm (phường Kinh Bắc)

 

Đáng chú ý, làng Diềm còn có một thư viện quan họ của hai chị em ruột là Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Thềm và Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Sang với hàng trăm tài liệu, hiện vật, trang phục cổ. Tại đây, du khách được thưởng thức những canh hát chay, hát mộc do chính các nghệ nhân mẫu mực thể hiện; trải nghiệm têm trầu cánh phượng, học hát đối đáp, tìm hiểu lề lối của nghề chơi quan họ...

 

Trong không gian thư viện quan họ, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Thềm kể: Quan họ không chỉ có làn điệu, lời ca mà là một nghề chơi công phu với những quy định, lề lối ứng xử, phong tục tập quán phong phú gắn với đời sống văn hóa tín ngưỡng của Nhân dân. Liền anh, liền chị hát để kết bạn, để tri ân và để giữ nghĩa tình”. Những phân tích sâu sắc ấy giúp du khách có cái nhìn toàn diện về giá trị của di sản.

 

Rời làng Diềm, bước lên một chuyến đò ngang chừng 5 - 7 phút qua sông là sang đất Thổ Hà (phường Vân Hà). Ngôi làng như miền cổ tích với cổng làng thâm nghiêm trầm mặc, những ngõ nhỏ hun hút, những bức tường gốm mộc mạc, những mái ngói rêu phong nhuốm màu thời gian... tạo nên vẻ đẹp dung dị, cuốn hút. Theo khảo sát của địa phương, làng Thổ Hà còn giữ được 17 nhà cổ từ 150-300 năm tuổi, trong đó 14 ngôi nhà đạt tiêu chuẩn để khai thác làm du lịch cộng đồng. Hiện có 2 gia đình thường xuyên đón khách du lịch là nhà ông Trịnh Đắc Mùi ở xóm 3 và nhà ông Trịnh Quang Liêm ở xóm 2.

 

Gia đình ông Trịnh Đắc Mùi có ngôi nhà gỗ "Đại khoa" gần 300 năm tuổi. Theo ông Mùi, khoảng ba năm gần đây, hầu như ngày nào gia đình ông cũng có khách tham quan. Có những du khách người Mỹ rất trẻ đến từ 5 giờ sáng để trải nghiệm chợ quê, tự tay mua thực phẩm tươi sống mang về chế biến và thưởng thức ngay tại nhà. Gia đình ông có thể đáp ứng chỗ ăn nghỉ cho vài chục người khi cần.

 

Đặc biệt, đến với làng cổ Thổ Hà, ngoài chiêm ngưỡng những nếp nhà xưa, tìm hiểu truyền thống văn hóa “gạo chợ, nước sông”, du khách còn được thưởng thức hương vị ẩm thực quà quê dân dã như: Bánh đa nem, bánh khúc tai bèo, bánh đa, bánh đúc, rượu làng Vân…

 

Từ Thổ Hà xuôi xuống hạ lưu sông Cầu đến làng nghề gốm Phù Lãng (xã Phù Lãng) có lịch sử hơn 700 năm. Phù Lãng nổi tiếng với dòng gốm men da lươn mộc mạc. Trong làng vẫn có hơn 200 hộ làm nghề. Ngày ngày, âm thanh bàn xoay, tiếng loong coong của những mẻ gốm mới ra lò xen lẫn tiếng vui cười của trẻ nhỏ tạo nên nhịp sống đặc trưng của một làng nghề thủ công sôi động.

 

Tại xưởng gốm Đức Thịnh, chị Nguyễn Thị Hoa - vợ của nghệ nhân Nguyễn Đức Thịnh có hơn 20 năm kinh nghiệm cho biết: Ngoài tranh gốm và sản phẩm trang trí, từ năm 2019, gia đình kết hợp thêm dịch vụ du lịch trải nghiệm. Mỗi năm, hàng nghìn học sinh, sinh viên đến tham quan, tự tay nặn gốm, vẽ hoa văn và mang về món quà do chính mình sáng tạo. Đây cũng là mô hình tạo sức hút mới cho làng nghề...

 

Chính quyền, doanh nghiệp lữ hành và người dân chung tay

 

Giàu tiềm năng nhưng mô hình du lịch cộng đồng ven sông Cầu vẫn còn nhiều hạn chế, chưa thu hút được lượng khách ổn định. Làng Diềm và làng Phù Lãng dù đã nằm trong quy hoạch của Đề án phát triển du lịch OCOP song lượng khách thất thường, tập trung chủ yếu vào mùa lễ hội đầu xuân hoặc dịp cuối năm nên hoạt động du lịch vẫn chưa thực sự khởi sắc.

 

Ở Thổ Hà, cơ sở hạ tầng, đường giao thông, bãi đỗ xe, dịch vụ ăn uống chưa đồng bộ. Có gia đình nhiệt tình mở cửa đón khách nhưng nhiều gia đình vẫn e ngại vì sợ ảnh hưởng đến nếp sống riêng... Anh Nguyễn Đức Thanh, Tổ trưởng Tổ dân phố Thổ Hà cho biết: Năm 2022, địa phương đã thành lập Hợp tác xã Du lịch làng cổ Thổ Hà nhưng bộ máy hầu như chưa đi vào hoạt động. Người dân cùng chính quyền địa phương cũng từng đến làng cổ Đường Lâm để học tập kinh nghiệm làm du lịch. Tuy nhiên, mỗi địa phương có một đặc thù khác nhau nên việc triển khai hoạt động du lịch ở Thổ Hà vẫn mang tính tự phát, lẻ tẻ, thiếu chuyên nghiệp...

 

Để du lịch cộng đồng ven sông Cầu trở thành một sản phẩm có thương hiệu cần chiến lược tổng thể, mở rộng liên kết, gia tăng trải nghiệm, tạo thành một hành trình khép kín, có chiều sâu.

 

Ông Lưu Xuân San, Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho biết, yếu tố then chốt của du lịch cộng đồng là sự đồng thuận và tham gia tích cực của người dân. Điều đó chỉ đạt được khi thu nhập từ du lịch bảo đảm đời sống ổn định và lợi ích được chia sẻ công bằng trong cộng đồng. Để nâng cao chất lượng, chính quyền các cấp cần quan tâm mở lớp tập huấn, mời chuyên gia hướng dẫn kỹ năng tổ chức, giao tiếp, ứng xử và phương pháp làm du lịch cho người dân. Đồng thời, phải chú trọng đầu tư cải tạo hạ tầng, kết hợp đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, đa dạng hóa hình thức quảng bá trên các nền tảng trực tuyến nhằm mở rộng thị trường và thu hút du khách.

 

Mô hình du lịch cộng đồng được vận hành theo cơ chế lấy văn hóa bản địa làm nền tảng, lấy cộng đồng làm chủ thể và lấy sự liên kết làm sức mạnh. Vì vậy, khi chính quyền, doanh nghiệp lữ hành và người dân cùng chung tay hợp tác, hoạt động du lịch cộng đồng ven sông Cầu sẽ trở thành sản phẩm đặc sắc, tạo động lực phát triển bền vững, đồng thời mở ra bước chuyển mạnh mẽ cho cả vùng.

 

Bài, ảnh: Thuận Thảo